تحلیل نشانه‌شناختی رابطۀ انسان و خدا در روح الارواح سمعانی

روح‌‌الارواح از آثار مهم قرن ششم هجری است که به شرح اسماء‌الله اختصاص دارد. ارتباط انسان و خدا از موضوعات محوری کتاب است. در این مقاله بر اساس روش تحلیلی ـ توصیفی نشانه‌‌شناسی ساختارگرا، به بررسی رابطۀ انسان و خدا در متن روح‌الارواح سمعانی پرداخته‌‌ شده است. در بررسی متن، به ‌دنبال یافتن آن دسته از عناصر ژرف‌ساختی بودیم که در موضوع ارتباط انسان و خدا، نظام‌‌های نشانه‌‌ای متن را پدید آورده است. این عناصر کلیدی در ساختار تقابل‌‌های متن، به‌ عنوان عوامل اصلی نظام‌ساز شناخته می‌شوند. برای رسیدن به این هدف، از روش لوی استروس بهره بردیم که بر اساس تحلیل تقابل‌‌های دوگانه به بررسی روابط نشانه‌‌ها می‌‌پردازد. با بررسی روابط نشانه‌های متن، نشان دادیم که در دایرۀ نشانه‌‌های قطب خدا، تقابل جلال و جمال؛ قهر و لطف، شبکه‌‌ای از تقابل‌‌ها را به وجود آورده است که با تقابل مثبت و منفی شأن و قدر و مرتبۀ آدمی در نشانه‌‌های قطب انسان، مرتبط است. متن از راه ترکیب عناصر متضاد و تلفیق ویژۀ خود به حل تضادها و تقابل‌‌ها می‌‌پردازد. در نهایت راهی که متن برای حلّ تضادّ‌‌های رابطۀ انسان و خدا ارائه می‌‌دهد، نفی یک طرف رابطه‌ (قطب انسان) است که با شبکه شانه‌‌های جلالی و نظام کلامی متن روح‌الارواح ارتباط پیدا می‌‌کند.